Ekshumacja zwłok jest procesem polegającym na wydobyciu ludzkiego ciała lub szczątków z miejsca pochówku. W większości przypadków przeprowadzana jest na wniosek rodziny, ze względu na konieczność przeniesienia ciała na inny cmentarz. Niekiedy ekshumacja może być wykonywana na wniosek sądowy lub prokuratorski. Do przeprowadzenia ekshumacji konieczna jest zgoda państwowego granicznego inspektora sanitarnego, odpowiadającego lokalizacji planowanej ekshumacji, lub państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Planowaną ekshumację należy zgłosić także do władz cmentarza.
W procesie ekshumacji powinien uczestniczyć inspektor sanitarny, zarządca cmentarza oraz osoba odpowiedzialna. Tą ostatnią jest zazwyczaj pracownik firmy pogrzebowej. Należy pamiętać, że ekshumacja zwłok lub szczątków może być wykonana wyłącznie w określonych przypadkach. Z wnioskiem o wykonanie ekshumacji mogą wystąpić osoby, które mają odpowiednie zezwolenie od inspektora sanitarnego i są uprawnione do pochowania zwłok.
Ekshumacja może być wykonana także w sytuacji, kiedy teren cmentarza ma zostać przeznaczony na inny cel, lub na zarządzenie sądu bądź prokuratury. Co ważne, zwłoki osób zmarłych na choroby zakaźne nie mogą być poddane ekshumacji przed upływem 2 lat od dnia zgonu.
Ekshumacja może być również wykonana na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i wymaga zaakceptowania wniosku przez wojewodę właściwego dla danej lokalizacji grobu. Ekshumacje wykonywane wyłącznie są w okresie od 16 października do 15 kwietnia we wczesnych godzinach porannych. Pracownicy dokonujący ekshumacji muszą stosować odzież ochronną oraz inne środki określone przez inspektora sanitarnego.
